Niadtong minglabayng mga binulan nakasinati kita ug makalilisang nga linog. Daghan matud pa ang nangaguba nga mga kabalayan, nangabuak nga kadalanan, nangaangol ang uban ug pipila sab ang nakabsag kinabuhi. Daghang mga buildings ang nangalumpag ug kasagaran sa mga klase sa tunghaan nangahunong tungod kay gipapauli ang mga estudyante. Kon moabot na gani ang pag-uyog sa yuta, daghan kon dili man tanan ang nangalisang. Ang uban nagsaysay nga ang dugay na nilang gihaguan o napundar sulod lamang sa pipila ka gutlo sa paglinog nangahanaw, nangapukan. Makita sa tv ang pipila ka mga kaigsoonan nga nangaputol ang tiil tungod nadat-ugan sa mga bakal, apil mananap nagkatibulaag, nangliki ang pipila ka kaumahan ug ang tubig mingsubay nag laing agianan. Daghan ang napugos sa pagpuyo sa mga evacuation centers, may pipila nga nagpabilin sa ilang mga luna sa panghinaot nga duna pay mahipos ug masalbar. Ug dili makalimtan ang dagway sa pipila nga anaa sa kadalanan, gipangkapoy, nangahadlok ug nagbitbit ug mga placard nagpakitabang kay daghan sab ang nagutman. Mamahimong ikaw mismo kay nakasinati man sab niini, daghan sab mapaambit nga estorya.
Sa akong tan-aw kini nga mga panghitabo nagdala kanato sa pagtan-aw balik sa dagan sa atong kinabuhi isip indibidwal ug katilingban – ang panaglambigitay niini. Lantawon ug paningkamutang pamalandungan kini sa mas halapad nga larawan, sa kinatibuk-an - lakip na ang pag-ila nga kabahin diay ang kinaiyahan. Dili ba aduna man gani panultihon, “ayaw kalimti ang lasang tungod lang sa usa ka punoan.”
Niadtong pag linog usa sa mga nagatumaw nga panglantaw mao nga: ang hinungdan sa pag-uyog sa yuta dili tawo kondili lihok kadto sa kinaiyahan. Sa laktod nga pagkasulti, walay kontrol ang tawo. Mamahimong ang buhat sa pagpangabuso sa tawo sa kinaiyahan makacontribute niini pero dili gayod ang tawo maoy mismong tinubdan.
Aduna diay mga lihuk ug panghitabo sa kalibutan nga bisan unsa pa man ka-abanse sa kaalam, siyensa ug teknolohiya dili gayod makapakgang ni makapahunong kung mag-alburuto na ang kinaiyahan. Ug kauban niini ang pagdawat sa giilang kamatuoran: walay hinimo o pinanday ang tawo nga magpabilin sa kanunay bisan unsa pa kini ka-sopistikado o kaabanse.
Ang mga gituhuang simbolo, timaan, nagarepresentar sa “gahum,” “permanente,” “istabilidad,” ug “status quo” nangagun-ob. Tan-awa ang mga nagkadaiyang istruktura – simbahan, istasyon sa pulis ug kasundaluhan, mga tunghaan, bangko ug mga establisemento sa negosyo - nangaguba, nangabungkag.
Bisan unsaon pa pagpalig-on sa tawo, kon linogon, uyugon gani kini – dili gayod kapugngan nga madayag ang pagkahuyang niini. Matngoni nga ang pag-uyog dili gikan sa taas ni sa kilid, dili sa gawas, kondili sa ilalom niini. Gani man, apil na kadtong nagkupot sa gahum - inig linog nangalisang, nanagan, nangita sab ug pamaagi aron maluwas.
Kataw-anan kay luyo sa pagpatoo ug pagtakuban nga lig-on kini pinaagi mamahimo sa daghang ritwal nga gikauyunan sa kadaghanan inubanan sa diskursong may tonadang rasyonal ug napanday nga daw lig-on tungod kay nasuwayan na sa paglabay sa panahon - ang liki, ang siak, ang haw-ang nga kabahin ug dili langyaw sa maong gambalay, sa wa damha nabutyag. Dili kay gisugo kini, ni dunay tagagawas nga nagpadayag niini, kondili gikan sa kinahiladman ug sa dili kapugngan mitumaw ra kini.
Sa tan-aw nako ania kita sa panahon nga asa lugwayan pa gayod ang pagpamalandong. Aduna koy nabasa nga matud pa sa kadaghan na sa atong kalingawan, hikit-an sa atong panahon karon ang pagkuyanap sa “sterility of imagination” apil na ang "dili pagkamanggihaton sa hunahuna.”
Lugwayan ang pamalandong. Expanding one’s horizon. Adunay mga panghitabo nga dili lang nagahagit sa atong mga naandan, kondili nagaawhag sa matag usa sa pagtan-aw niini sa bag-ong panglantaw dili subay sa naandam nga gambalay sa hunahuna o sa unsa may naandan, kondili ang pagtugot sa kaugalingon nga matingala nianang bag-o sa tanang bag-o nga nagatanyag, nagapadayag ug nagaawhag nga sa iyang paghiabot dili dala ang tumong nga hubuan kita ug ibutyag ang daw miserable natong pagkakabus kondili nagatulod, nagabuyok, nagapahaling kanato sa pagsuway, sa pagkalot pailalom uban ang mapinasalamatong paghuwat sa gasang dili matagna ang paghiabot.
Ginaingon nga sa paghiabot niining COVID-19 nangakurat ang tanan. Wala nakapangandam, walay welcome. Ug gani man matud pa sa uban, ang paghiabot wala matagna, dili mahinganlan ug sa kaulahian gibunyagan sa mga “eksperto” ug gisaninaan. Hangtud karon padayon nga ginatun-an kung unsa ba kini nga matang. Unsa ba gayod kini siya? Paigo na ba ang mga nahisulat ug nasulti bahin kaniya?
Kasagarang madungog sa telebisyon ang panultihong, “ito’y banta na di nakikita.” “Ang kalaban natin ngayon ay di tao, ang kaaway ay di nakikita.”
Haom ba kining isulod sa gambalay sa “higala-kalaban”? Ug nga ang atong mga tubag, buhat ug inisyatibo magsubay sa landong niini?
Image credit: https://www.sciencenews.org/wp-content/uploads/2020/01/011020_coronavirus_feat-1028x579.jpg