Kung mamatikdan sa mga minglabay nga pamalandong – “Tan-aw nako…” (una hangtud ikatulo nga bahin) ang nagapatigbabaw nga punto mao: ang pag-ila sa pagkadaiya, ang kabililhon dili lamang sa pag-ila sa panaglahi kondili ang pagkaanaa niini sa kasinatian nga dili basta “mareduce” o mahagbong sa konsepto o ideya. Ug tuod man dili gayod ibalewala o ipadaplin ang unsa mang mamahimong panagsama, ang “common” nga maoy nagtahi, nagdugtong sa nagkadaiya.
Ngano kahang hatagan man sab nig pagtagad? Kana tungod kay usahay ug dala na sab tingali sa atong tawhanong tendensiya, nga kung anaa gani kita sa kalibog ug dili kaha nag-atubang ug mga panghitabo nga daw dako ra kay sa atong makaya susama niining krisis, ang malagmit natong buhaton mao nga daw tibuon na lang tanan, kung sa Ilonggo pa, “nagasaralamihay” na lang ang tanan. Partikular ning mahitabo kung nagadali ta, kung dili paigo ang panahon aron maghisgot ug dugay ug kon ang sitwasyon nagapangayo ug “agarang solusyon.”
Susama sab sa imong kasinatian, unsa mang “dinalian” mahagbong gayod sa “sayang.” Dili nako makalimtan ang kaniadtong gipamulong sa mingpanawng obispo Dinualdo Gutierrez. Matud pa niya dunay kunoy linyang nagkanayon “haste makes waste.”
Labot sab niini mao ang pamalandong nga nagkanayon: dili garantiya nga kung adunay panagsama o “uniformity” adunay “unity.” Dili malimod nga usahay hulga pa gani kining “uniformity” sa pagtubo, sa paglambo dili lang sa indibidwal kondili sa katilingban. Sa ordinaryong kasinatian, kon kini mao na lay magpatigbabaw (uniformity) lagmit ang kahagbungan mao ang pagpadayag sa “gahum,” “kontrol,” ug sentralisasyon ug paghimo sa ubos nga daw kabahin lamang sa dakong makina nga gipadagan sa operator. Kuyaw pod ni kay usahay kabahin sa pagpadagan sa maong makina ug sistema mao ang tuyo nga mahimo ang matag bahin nga dili na makamatngon sa pagpangutana.
Aduna koy nabasa nga usa ka panghunahuna nga naghisgot mahitungod sa papel sa mga “gipatumang bawal” diha sa katilingban. Moabot kuno ang panahon nga asa ang mga nakasulat nga bawal, ang mga makit-ang timaan (signs) sa ‘dos and don’ts” dili na kinahanglan. Kana tungod kay maanad ra ta. Ug gani mahimong kabahin na kini sa atong sistema nga daw susama sa ginhawa. Wala may kanunay sigeg bantay ug hala na lag matngon ug ihap sa iyang ginhawa.
Sa kadugayan dili na bation sa tawo nga ang mga kini nagalimita kaniya. Malagmit “maganahan” pa gani siya, “malamian,” “magpangita” ug “mobolunter” pa gyod. Tan-awa ra god ang atong batasan inig sulod ug mall. Automatic na nga magvolunteer nga magpakapkap dayon. Ang uban magkanayon, kahasol ba ana nga pati kana imo pa gyod kwestyunon!
Dili na ni ilhon nga daw anaa sa gawas niya. Morag dugo nga wala lang matngoni walay hunong diay nagalibot sulod sa atong lawas. Dili ba ginaingon man, “do not question the given. " Obvious ba?
Sa akong tan-aw niining krisis sa COVID-19 isip sugyot, (ug ako nagatoo nga ginabuhat man sab ni sa kadaghanan) nindot nga ilhon gayod nga dili baya managsama ang kasinatian sa matag pamilya niining giingong “lockdown” (see Unang bahin). Busa nagaawhag sab ni ug dugang pagsabot, dugang lugway alang niadtong gitawag nga “buloyagon,” “badlungon,” “mga gahig ulo.”
Matngonan nato nga ginabasa baya sab nato ang uban sigon sa atong kahimtang. Lahi ang tan-aw ug basa sa tawong bastante sa pagkaon ug kwarta niadtong “literally” nga walay kaunon, niadtong “nag-arawan” ug daghang mga anak nga gagmay ug gipanggutom. Resulta sab ni tingali kon ihagbong ug himoon na lang ang tanan nga “statistics” ug “table data.” Importante ang data pero hinaut dili makalimtan ang “human face” matud pa ni Pope Francis.
Ikaduha, dili lang sa kasinatian anaa ang dili panagsama. Bisan usahay sa diskurso, sa komunikasyon, sa lenggwahe o sa mga pulong nga ginagamit nga nagatumaw nga daw mao ang “paborito” kay kanunayng ginalitok sa kasagaran, mga pulong nga mamahimong nagasalamin, nagapadayag sa unsa may gibati ug kinahiladman, anaa hikit-an ang dili panagsama sa kahulugan, ang panaglahi sa paglitok ug intension. Pwede sab ikonsidera ang sitwasyon isip dugang konsiderasyon nganong nahimugso kining partikular nga interpretasyon (see Ikaduhang bahin). Ug niining krisis morag kadali ang paghimo’g mga interpretasyon sigon sa gidaghanon sa wala pa gani masuta nga impormasyon. Ug kini mopahimugso usahay sa diskriminasyon, “oppression,” “exclusion.” Anaa ang “labeling,” “tagging,” “bullying” ug “double meanings.”
Sa ikatulong bahin sa pamalandong, akong gipaambit nga adunay mga panghitabo sa kalibutan susama sa linog, COVID 19 crisis nga sa wala lang damha nag-aghat kanato sa pagbalik-lantaw sa atong kinabuhi–maindibidwal man ug makatilingban, apil na niini ang pagkamatngon sa kalambigitan sa tawhanong kinabuhi ngadto sa kinaiyahan.
Kabahin sa pamalandong mao ang pag-ako sa limitasyon sa mga disiplina ilabi na sa siyensiya, teknolohiya ug uban pa nga ang tumong mao man unta ang pagdiskubre ug paghatag solusyon sa mga suliran sa pagkakaron ug usab ang pag-ila sa dili kapugngan ug walay limit nga “desire to know” sa tawo.
Dugang niini mao nga kini nga mga panghitabo nagahagit sa tawo, nagpahimo kaniya sa pagkompronta sa iyang limitasyon ug pagrekognisa sa iyang kakayahan,. Kini sab nga krisis, nakapauyog kaniya. Gidala siya ngadto sa pagpangutana sa resulta ug bunga sa iyang mga minugna ilabi na niadtong iyang mga gipanghulma sumala sa iyang larawan.
Nga sa paglabay sa panahon gidawat nga walay kwestyon ug sa pagkakaron - kadto diayng iyang gipadaplin, gidesisyonang kalimtan na lang ug gipailalom sa landong sa kategoryang “lain,” “dautan,” “abnormal” [tungod kay mamahimong ang mga kini “unfamiliar,” “unsayable,” “undecidable” susama sa virus (dili basta niya makontrol ug mabutang sa altar sa “order”)] mao nooy (1) nakapahunong kaniya aron mamalandong, (2) nagdala kaniya sa pagpangutana sa mga “pundasyon,” sa mga “inisensohang” kahulugan ug (3) pagtugot sa kaugalingon sa pagcelebrate sa kaanindot sa “pagkadaiya” “multiplicity,” “abundance,” “excess,” ug “givenness.” Nga hinaut pa lantawon kini dili sa punto de vista sa hulga, kahadlok ug kakulang kondili sa pagsalig, pagtugyan, pagpaubos ug pagpasalamat.
Daghan nag-ingon nga kining krisis nakapahimo kanatong managhiusa – we heal as one. Daghang imahe, larawan sa social media nga nagapamatuod niini. Ug nindot kay anaay mamahimong bag-ong dagway, artikulasyon sa pagreclaim sa humanity ug tingali mopahimugdo sa bag-ong panglantaw kung kinsa ang tawo.
Nakapahinumdom kini kanako sa usa ka kasinatian sa dihang nahinabi nako ang kanhing tigpamaba sa MILF. Miingon siya, “you know, we can peacefully co-exist as Christians and Muslims in the name of humanity.” Natandog ko sa iyang gisulti kay sa hisgutanang “peace” wala siya maglakbit ug “in the name of God.” Ilabi na kanatong Kristiyano makahuluganon kini kay nagatoo kita sa “misteryo sa inkarnasyon.” Matud pa sa usa ka tiguwang nga pari, sa iya dawng katigulangon ug padayon nga pagpamalandong, namahimong mas makahuluganon kaniya ang “inkarnasyon” diha sa iyang kasinatian, sa iyang kinabuhi. Iya daw napamalandungan nga nianang inkarnasyon: ang Dios dili lang nahimong tawo, kundili nahimong siyang akong isigkatawo. Naa siya sa mga nag-antus, sa mga gipangkalimtan ug gi-classify nga “langyaw.’ Nindot sab ang gisulti ni Bonhoeffer, “only God who knows how to suffer can help us.”
Karong tuiga ginasaulog sa simbahan ang Year of Ecumenism, Interreligious Dialogue ug Indigenous Peoples. Kini adunay kalabutan sa ginapangandaman sa simbahan nga usa ka dakong kasaulogan nga mao ang ika-500 nga anibersaryo sa paghiabot sa Kristiyanismo sa Pilipinas. Ug gani man sa pag-abli sa maong tuig daghan na ang nahan-ay nga mga bulohaton, programa aron mapalaloman pa gayod ang kahulugan ug kamahinungdanon sa pakig-estorya, pakighinabi ug pakighigala ngadto sa atong mga kaigsoonan nga lahi ug panglantaw, adunay kaugalingong pamaagi sa pagpadayag sa ilang pagtoo, ug adunay lahi nga pinulungan.
Niining krisis sa COVID-19, unsa pod kaha ang estorya ug kasinatian sa atong mga kaigsoonang Muslim, lumad ug niadtong naghupot sa panglantaw nga walay Ginoo?