Pamalandong: To Be
Sa paglabay sa panahon daghang kahulugan, interpretasyon sa “to be” ang akong nahisayran, nadunggan ug mamahimong nasinati.
Sa dihang nagsulod ko’g seminaryo sumala sa gitudlo, didto ko nakamatngon nga dili diay pwede ang “to be and not to be” at the same time. Kay kinahanglang magpili gayod. “To BE” or “NOT TO BE.” Dili pwede, sa nakaingon ko na, nga “to be” AND “not to be” AT THE SAME TIME. Kay matud pa, ang imong lihok, ang imong binuhatan, ang imong pagkaanaa, dili lamang nahisubay kondili natural gayong modagayday, moawas sa kung kinsa ka, sa imong pagka-ikaw.
Ginaingon nga kung minyo ka, magkinabuhing minyo, magbinatasang minyo. Dili man pwede nga minyo ka unya ulitawo sab. Kay sukwahi man lantawon ug hunahunaon nga minyo ka unya ang imong pangisip, batasan ug nilihukan iya sa dili minyo.
Kung amahan ka, magkinabuhi, magpuyong inamahan. Susama sab sa inahan. Puy-an, himoon, ikinabuhi ang kinabuhing inahanon dili magdinalaga.
Pero matud pa sa uban, sa hunahuna ra na tinuod apan sa aktwal, sa “reyalidad,” dili na tinuod ilabi na sa atong panahon sa kalisod.
Kay mingtumaw na man karon ang mga “ina-tay” – “inahan” ug “tatay” at the same time. Nga kaniadto wala man na, dili ma-imagine kaniadto mamahimo tungod sa dakong paghatag ug bili sa “cultural” ug “social” roles, o dili kaha kung anaa man dili ing-ana ka dayag.
Anaay kahimtang ug mga panghitabo nga, halimbawa, ang amahan nagbalatian o nagkasakit. Busa ang inahan, ang asawa mao nay magtrabaho, mangita ug pangabuhian, maggama halos sa tanan. Susama sab sa amahan. Ug makita ni dili lamang sa kahimtang sa mga balo. Hikit-an sab ni sa mga “single parent,” ug bisan mismo sa nagkaedaran nga mga ginikanan nga adunay mga anak nga bisag dagko na apan hangtud karon wala man nakapangempleyo. Ug dili nako malikayang mapangutana ilabi na sa kahimtang karon sa Gensan nga adunay mga areas nga hangtud ron naglisod tungod nabahaan unya na GCQ pa gyod, nga usa sa mamahimong epekto mao nga malimitahan ang lihok ug pangabuhian. Usa gyod nga maigo ni mao ang mga “ina-tay” Hinaut dili mahagbong na lang sa ekspresyong “inatay man ning kinabuhia.”
Anaa sab nagkanayon nga “to be is to survive” ilabi na kay tawo ta. Dili susama sa ubang mananap nga matud pa walay kapasidad o dili makabuhat nianang “interpretasyon.” Pasabot, dili sila makamugna ug kahulugan gikan sa kasinatian tungod kay dili man sila makadistansya sa ilang kaugalingon. Susama nianang iring namo. Adunay mga nag-ingon nga hangtud ron, wala man na siya kaila nga iring siya. Dili susama kanimo ug kanako nga nga dili lang nga nakabalo ta sa atong pangalan, kabalo pod ta nga kabalo ta.
To be is to survive. Maglahutay. Dili lang sa lebel o sulod sa hunahuna kondili mismo sa aktwalidad. Gani man matud pa sa usa ka namalandong, ang buot daw ipasabot sa “I love you,” mao nga “I want you to live forever.” Walay laing gihandum ang nagpangga kondili ang ikaayo, ang paglahutay sa pinangga.
Nagsukad sab kini sa panglantaw nga ang tawo maayo ug adunay maayo sulod sa tawo, nga unsa mang namahimo niyang dili nindot o dautan o sala, dili makapapas ni makapahanaw sa iyang pagkatawo ug nga adunay maayo sulod niya nga bisag paningkamutan sa unsa mang sistema ug sosyodad nga wagtangon kini dili gayod makuha kini. Ug tuod man sumala sa atong personal ug katilingbanong kasinatian, dakong posibilidad ug tinuod gayod nga adunay kabag-ohan sa tawo ug katilingban.
Karong panahon sa pandemya nga anaa ang mga “health protocols,” hisgutanang “vaccines,” ug mga pagmando ug sistemang “lockdowns” sa ngalan sa kasiguruhan ug seguridad sa matag usa, anaa usab ang pagtumaw sa pagsabot sa “to be is to survive” sa individualistic, kinaugalingon nga paglahutay. Anaa ang pagkanya-kanya.
Tuod man nagtumaw ang mga “community pantries,” mga inisyatibo nga nagaaghat sa tanan nga mosalmot, makig-ambit kay ang tanan aduna may kalambigitan, kung si Pope Francis pa “no one is saved alone,” ug nindot ug maayo nga ipadayon, apan dili sab ikalimod nga anaa sab ang pagtumaw sa pagkahakog, madungog sa mga balita nga gina-una ang kaugalingon ug mga sakop ilabi na niadtong adunay “access” sa panudlan ug gahum.
Adunay pipila nga nagasugyot nga “to be is to do.” Kay matud pa “Do or do not. There is no try.” Sa akong panglantaw nagaponting sab kini sa “kaakuhan” ug sabton nga ang responsibilidad dili usa ka “luxury,” kondili kabahin sa atong pagkakita. Dili add on, dili papilit, dili pakapin. Dili pwedeng ingnon, "unya na." Susama sa amahan nga dili mamhimong moingon siya na ugma na lang nako buhaton ang akong responsibilidad isip amahan. “Constitutive” ang responsibilidad sa atong pagkatawo bilang tawo. Gani matud pa, “I cannot but be responsible for the other.” Ug responsable ko sa uban, dili lang tungod sa akong binuhatan ug nabuhat, kondili apil na niadtong wala nako nabuhat nga unta angay mang buhaton. Ug kung aduna may pilian, pilion ang angayang pilion. Pasabot, bunga sa matukion ug mapamalandungong pagsusi sa kahimtang. Pilion nga ang tinutuyo dili ang pagbusog sa kaugalingon, kondili unsay ikaayo sa uban.
Adunay panultihon sa Latin, “Carpe Diem,” kung sa iningles pa, “Seize the day.” Sa imong lantaw, dili ba karong adlawa ang hustong higayon?
Image Source: https://www.litcharts.com/blog/wp-content/uploads/2017/12/hamlets-soliloquy.jpg