Miingon siya, “morag nindot man unta pero maka-irita na.”
Mga pulong nga gibungat sa usa ka batan-on nga dili lang gikapoy o wala ganahi kondili, matud pa, sa kinahiladman niya may nagarebenta. Nagarebelde. Nagaprotesta batok sa sistema, sa kalakaran, sa pamaagi nga naga’define,’ nagalimita ug naga‘label’ kaniya.
“Gipalitan ko’g cellphone, pero ambot nganong wala man ko nalipay. Nakaingon man noon ko’g ‘dili na ni mao’. Mo-chat nako pero ang pirming pangutana, ‘kumusta ang imong pag-eskwela?’ Naghuwat ko nga mangutana sab siya’g ‘kumusta ka na?’
Unsolicited compliment. Unwanted opinion. Misplaced concreteness.
Namahimong maoy plastada, kabahin sa dagan sa kinabuhi ug gani man alang sa uban nahimo kining ‘sukdanan,’ ‘basehanan’ ug tinubdan sa kahapsayan ang ‘panagsibo.’ Pagkahaom.
Sa akong tan-aw kadaghanan ug kasagaran kondili man tanan, sa atong ginabuhat alang ug may kalabutan sa panagsibo. Ganahan ta sa tawong prangka ug matinud-anon. Ingon ta nanagsibo ang iyang pulong ug gibuhat. Ginadayeg nato ang batang sibo gayod ang tubag sa pangutanang gihatag. Moandar ang motor kung ang gipuling piyesa sibo gayod sa brand ug gidak-on sa makina. Mamaayo kita sa atong gibati kung sibo ang tambal sa atong balatian. Mogaan ang kahimtang sa katilingban kung ang proyektong giandam ug giimplimentar sibo sa panginahanglan sa katawhan.
Apan sa laing bahin, dili sab ikalimod nga motumaw gayod ang problema kung adunay dili panagsibo, walay panag-haom, kung mahanaw ang panag-uyon. Kung sa Ilonggo pa, “waay nagasinarantô.”
Tagai ra god ug tambal sa sakit sa ulo ang tawong nag-antus sa sakit sa tiyan. Unsa may mahitabo? Paminawi ra god ang tawong maayo ra sa estorya apan dili makita sa buhat, dili ba, bakikaw man? Bantayi ra god ang mga proyektong gipasiugdahan apan dili mao ang kinahanglan sa katawhan. Dili ba dili lang usik sa budget kondili nagpadugang pa noon sa kalisod sa katawhan? Patrabahoa ang tawo sa usa ka buluhaton nga wala siya’y alamag o ang nahibaw-an dili haom nianang tahasa, dili ba daw magkabuang siya? Himatikdi god ang batan-ong pugson sa ginikanang magkuha ug kurso nga wala niya ganahi ug magminyo ba kaha nianang tawhanan nga wala niya higugmaa, dili ba kondili man magkawindang-windang ang kinabuhi, maguba ug basi'g mandamay pa kini.
Usa sa akong natun-ang pulong sa iningles mao ang “misplaced concreteness.” Ginaingon ni Alfred North Whitehead (1861–1947), usa ka British mathematician and philosopher, nagabuhat o nagacommit kita nianang “fallacy of misplaced concreteness by mistaking abstractions, beliefs or mental constructs for physical or 'concrete' reality."
Dili lang hisgutanang walay panaghaom. Kondili ang paghimo nga unsa may anaa sa hunahuna o nahunahunaan mao na kadto ug puli sa unsa may anaa sa gawas sa hunahuna o kongkretong reyalidad.
Matud pa dili kini nindot tungod kay “reductionist” man nga pagsabot sa kahimtang, sa reyalidad. Dili man nato maingon nga unsay atong nasabtan o anaa sa atong hunahuna mao sab to ang nagakahitabo sa tinuod nga kahimtang. Ug busa dili maayong mahagbong sa sayop nga pag-aplikar o pugson ug inȗnô ug ipatuo nga unsa may nahunahunaan ug gituhuan nagasalamin o mao mismo ang kongkretong reyalidad. Dugang pa, sabton nga ang mga butang adunay kalambigitan sa laing butang. Ug kini aduna sab implikasyon sa atong pagsabot dili lang sa relasyon kondili sa pagkaanaa sab sa mga butang.
Ug sa akong tan-aw dako ning hagit ilabi na sa atong panahon nga namahimong nagpatigbabaw, anaa ang paghatag ug gimbug-aton ug ginabusog kita sa mga “images.”
Virtual. Simulations. Ang uban walay kalabutan sa kahimtang apan dako’g impluwensiya kay nagakondisyon, ginahulma nila kita - dili lang ang atong hunahuna, batasan kondili apil na sab ang atong mga paghukom ug desisyon.
Gani man kon bantayan tuod "created" kining images pero may gahum, naga-assume ug "existence" ug "nagamugna" sab sila. Ug sa akong tan-aw aduna kini implikasyon sa pagtuon ilabi na niining gitawag nga flexible learning ug unsay mamahimong dagway sa umaabot nga henerasyon.
Kauban sa nagbahang “images” anaa sab ang nagkadaiyang “models.”
Ang akong kaila nagkanayon kinahanglan gayod ang “silence.” Kahilom sab nga mapamalandungon. Discernment. Kay basig mahimo ta sa dili madugay sa pagtoo nga ang imahe mao na ang tinuod ug sa dili tinuod nga pagsimba kay ang imahe nahimong puli sa buhing Ginoo.