Youtube. Facebook. Mouse. Computer. Charger. Touchscreen. Lowbat. Internet. Wifi. Online. Telegram. Messenger.
Pipila lamang sa mga pulong nga karon ako ng madungog nga ginalitok sa akong mga ginikanan.
Senior citizen na sila. Wala ko magdahom nga mamahimo na kining kabahin sa bokabularyo sulod sa among panimalay.
Sa wala pa ang Covid, tinuod mahisgutan ang cellphone ug computer. Gihisgutan ug giila sila isip GAMIT sa mga batan-on, sa mga estudyante, sa mga di-opisina, may mga negosyo o niadtong mahiligon nga magtuki-tuki kung unsay bag-o.
Pero karon kong hisgutan na gani kini, dili lang basta daw nagmention ug “cellphone.” Ngano man? Kana tungod kay ang cellphone dili lang basta "cellphone" kondili namahimo ng “AKONG CELPHONE,” o "IMONG CELLPHONE.”
Mamatikdan nga dili lang sa lenggwahe adunay nabag-o kondili apil na usab sa lihuk ug batasan. Ngano man? Kana tungod kay ang kaniadto wala ginahimo, karon nahimo na mang daw kauban sa" routine."
Kauban niining pagmatikod mao ang gibating nahimuot.
Si kinsa goy dili mahimuot magtan-aw nga ang nagapindot sa touch screen sa cellphone, mga kumagko o tudlo man nga ang naandang tandugon, hikapon, gunitan mao man ang mga butang nga nahimong 'ekstensyon' sa kamot aron mahilabtan, mahikap, maabot ang kinaiyahan. Susama sa daro. Namahimo kining instrumento o gamit aron mabungkag sa tawo ang yuta. Wala man kay hikit-ang mga kamot nga mao mismoy nagabungkag sa yuta.
Ug ma-imagine nimo ang pinakaunang panaglapat sa kumagko ug touch screen nga kaniadto daw sa langyaw ang matag-usa.
Apan karon, sobra pas manag-uyab nga daw sa matag karon ug unya nanaghalok man sila. Kay sa matag higayong managlapat sila, tandugon man sa kumagko ang touch screen nga sa hilom, kini sa kanunay nagahuwat sa iyang paghiabot.
Ang kumagko nga kanhi namahimong klaro ang iyang papel sa panahon sa piniliay kay kinahanglang mamansahan man sa tentang ubi nga nagapatimaan nga iyang natuman ang iyang kaakuhan, karon magpabilin sa iyang marka nga daw uwat sa nawong sa cellphone nga nagsiga.
Unya unsa kahay sunod nga mahitabo human sa panagtagbo? Aduna bay daw kuryenteng modagan isip bunga sa panaglapat, mokatay sa mga ugat samtang magkaligo sa dugo padulong sa ulo nga asa atua matud pa nagpuyo ang hunahuna? Ug sa dayon ang kaniadto wala hikit-i ni mamatikdi, sa unang higayon, nabantayan, nga sa daw ang mga kaliskis sa mata, bisag wala sugua ni tuyua, nagkaanam ug pangatanggal ug pangataktak. Ug dayon anaa ang pagbating sa daw napuling, magpula ang mata, mokatol ug gani magluha, dili klaro ang makita inig buka, apan hitambalan ra kon kahugasan sa daghang mga luha.
Buot kong sabton ug lantawon ang proseso sa nagakahitabong pagkamatngon sa mga tiguwang labot nianang cellphone. Kay sa akong panglantaw dili lang kining hisgutanang pagkadisturbo o pagkatibulaag sa mga nagkaedarang mga "neurons," kini nagalangkob sab ug bag-o sa tanang bag-ong panan-aw o vision.
Tan-awa sab ang mga palad nga kanhing nagatiklop nga sa daw nagakumot sa gunitanan sa daro, nga ang naandang pahumot mao ang haplas sa kagabhion, karon anaa nagkumkom, naggunit ug cellphone nga may gahum sa pagdala kaniya sa kalibutang virtual o laing dimensyon.
Himatikdi sab ang mga mata nga kanhi inampingan human madungog ang giyamyam nga mantra " oy distansya, makadaot baya ng tv, magbantay sa kanunay nianang dili hikit-ang radiation," apan karon halos mabudlat na hikit-an lang ang gagmayng letra.
Kaniadto maghulat ug magdawat ka kung unsay isalida sa telebisyon apan karon pinaagi sa pagtuplok-tuplok sa touch screen, makapili na kung unsay gustong tan-awong salida nga sibo sa gibati nianang taknaa o di ba kaha sa panlasa.
Ang pangutana: bag-o ba ning dagway, kahulugan o matang sa kagawasan? Pagsabot sa kagawasan nga lahi dili lang tungod kay lahi ra gayod sa una, kon dili lahi ra gayod kay wala may ikatandi, basehan o ikakumpara.
Ug sa akong tan-aw, sa bahin sa akong. mga ginikanan, mamahimong pinakaunang higayon nilang nasinati kini nga "kagawasan" kung ugaling kini kagawasan man.
Ang magpili sa unsay gusto nimong tan-awon, ang i-pause nimo una kay naa kay himoon ug unya lang galing tapuson. Dili man kini nimo mahimo o mahatag sa butang nga telebisyon!
Ah, bag-o gayod nga kasinatian kanang ikay magpili kung unsay buot nimo karong tan-awon. Ang mga mata mabusog na sa unsay gusto niyang makita.
Makahimuot pamalandungon nga ang pulong “mouse,” nga nagaponting nianang “ilaga,” nga kaniadto daw gikasilagan sa mga mag-uuma, ginapangitaan ug pamaagi nga mahanaw sa uma ug gani may programa pa kaniadto nga padaghanayng maputol nga ikog kay may bugas nga premyo isip kambyo, karon madungog ng isip kabahin sa kompyuter nga asa, inanay, hinay-hinayng ituplok ug pindot aron ang “system unit” mogana.
Nahinumdom ako nga kaniadto usa sa among kaila gitudluan kung unsaon sa paggamit ang kompyuter. Ug sa unang higayon, gi-introduce kaniya ang “mouse.”
Sa dihang giingnan siya nga “ipataas ang mouse” nga ang buot ipasabot lihukon, iduot ang mouse sa direksyong pataas, iyaha hinoon kining gi-alsa. Dayon niyang reklamo, “malfunction man, wala lagi naglihok ang pointer sa monitor.”
Katingad-an kay kaniadto sa gagmay pa ming mga bata, anaa kanunay ang pagpahinumdom nga kinahanglang matulog inig udto ug inig kagabii, matulog ug sayo. Kay aron ma-bright kuno.
Apan karon tungod sa youtube ug facebook, usahay makalimot na gani ug panguros, hala na lang ug tuplok hangtud makatulog. Abi nimog hinanok kay nagbukot, tua diay naghala ug tan-aw sa tiktok.
Niining bahina, makapangutana ka, unsa sab kahay dagway ug nagakahitabo sa mga “neurons” sa mga edaran na?
Ang lawas ug hunahuna sa tawo gi-design gyod tingali nga moangay ra sa kadugayan sa unsa may anaa sa palibot, kahimtang ug kinaiyahan. Kanang panultihon nga “lisod ng tul-iron ang kahoy’ng guwang na,” mosaler pa ba?
Daw nagbaton sab ug bag-ong kahulugan ang linyang "peaceful co-existence." Imagine, tupad sila, naggunit ug kanya-kanyang cellphone, nagtan-aw ug magkalahi nga balita o salida, tungod kay bungol-bungol na, pakusganay'g volume unya kay samukan dili maggamit ug earphone, pero wala lagi karambula. Peaceful man sila. Pero kon may i-estorya, magsinggitanay bisag nagkatapad ra.
Ginaingon nga sa pagkakaron, tungod sa mga panghitabo susama sa Covid 19, naredefine o nabag-o ang kahulugan bisan sa edukasyon. Kaniadto ang nagatudlo mao ang mga apuhan. Karon tungod sa kapaspas sa pagbag-o sa teknolohiya, ang mga apuhan mao nay ginatudluan sa mga apo nila. Ug kinahanglang naka-online pa.
Daghang kabag-ohan sa palibot nga gawas sa kontrol o pagmando sa tawo. Adunay mga nindot apan dili sab ikalimod nga adunay pipila nga makalibog ug tingali angay gayod nga magbantay kay tingalig ang uban makadaut.